ŞEKER PANCARI ÜRETİMİ İÇİN YENİLENEBİLİR ENERJİ KOOPERATİFİ

Canip SEVİNÇ

Mak.-End.Yük.Müh. ve Ekonomist

FİGES THORATOM AŞ.

Yön.Kur.Üyesi

Kooperatifler birer ekonomik kuruluştur. Özel sektör ve kamu sektöründen sonra ticari faaliyet içinde olan üçüncü sektördür. Zaten bu amaçla Türkiye’de kooperatifler, Türk Ticaret Kanunu’nda tanımlanmış birer ticari müessesedir. Amaçları da ortaklarının hak ve getirilerini güvence altına almaktır. Kooperatifler, ortaklarının gelirini arttırmayı ve bölgelerinde birer ekonomik güç olmasını hedeflerler.

Ülkemizde kooperatif deneyimi en köklü ve yüksek olan çiftçi kesiminin başında şeker pancarı üreticileri gelmektedir. Ülkemizde 64 ilde 13750 yerleşim yerinde  bugün sayıları 31 adete ve şube sayısı 328’e ulaşan ve 1 milyon civarında ortağa hitap eden büyük bir pancar kooperatifi olan PANKOBİRLİK başarı ile varlığını sürdürmektedir.

Türkiye’de YEK ve onunla birlikte öncelikle güneş enerjisi sektörü, özellikle Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliğinin yürürlüğe girdiği 2014 yılı itibari ile yükselişe geçmiş ve ülkemizde bireysel kullanıcılar ile birlikte enerji alanında, dünyada birçok ülkede örnekleri olduğu üzere, enerji kooperatifleşmesinin önü açılmıştır.

Pancar üreticilerin başta sulama olmak üzere enerji ihtiyaçlarını yenilenebilir enerji kaynakları kooperatifleri aracılığı ile karşılayabilmelerinin önünde bir engel bulunmadığı gibi bu konuda tarımsal desteklerden özellikle Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumundan yararlanabilmeleri de mümkündür.

Türkiye’nin genel enerji üretim ve tüketim sisteminde özellikle fotovoltaik güneş enerjisi sistemlerin gelişimi “21.07.2011 tarihli ve 28801 sayılı Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ” ile hızlanarak gelişmiştir.

Bu yönetmeliğin ETKB EİGM’deki ön hazırlıkları döneminde bu çalışmaların içerisinde Yük. Müh. Canip SEVİNÇ de görev yapmıştır.

Kişi ve kurumların kendi öz tüketimleri için enerji üretmeleri “Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği” ile düzenlenmektedir.

Bu Yönetmeliğin amacı elektrik piyasasında, tüketicilerin elektrik ihtiyaçlarını  kendi üretim tesisinden karşılaması, arz güvenliğinin sağlanmasında küçük ölçekli üretim tesislerinin ülke ekonomisine kazandırılması ve  küçük ölçekli üretim kaynaklarının etkin kullanımının sağlanması  amacıyla lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğü olmaksızın, elektrik enerjisi üretebilecek, gerçek veya tüzel kişilere uygulanacak usul ve esasların belirlenmesidir.

Bu yönetmeliğin sağladığı avantajlardan dolayıdır ki; Türkiye’de şebekeye bağlı güneş enerjisi elektrik kurulu gücü 2014 Aralık ayı sonu itibarıyla toplam 40 MW iken, Lisanssız güneş kurulu gücü 2024 yılında 18.001 MW'a ulaşmış, lisanslı güneş kurulu gücü de 2.015 MW seviyesine yükselmiştir. Toplam güneş enerji kurulu gücü ise 20.016 MW olmuştur.

2025 yılı başında ülkemizdeki toplam enerji üretim santralleri sayısı 33.716 adede ve Türkiyenin toplam kurulu elektrik gücü de 116.084 MW’a ulaşmıştır.

2025 yılı başı itibarı ile ülkemizdeki toplam GES  Santrali sayımız 31.642 adete ulaşmıştır. Bunlar 10 yıllık sürede çok büyük gelişmeler olmakla birlikte takriben 400.000 MW‘lık ülkemiz potansiyel güneş enerjisi yanında henüz 1/20  gibi bir kullanım oranını ifade etmektedir. Diğer taraftan sektörün halen başta temel hammadde olan saf silisyum ve diğer bileşik elementlerde ve teknolojide dışa bağımlılığı sürmekte olup bu %60’lar düzeyinde bir oranla ifade edilebilmektedir. Yaklaşık aynı oranlar maliyetlerde ve ithalatta da (dışa bağımlılıkta) söz konusudur.

            Enerji kooperatifleri konusunda ilk kıpırtıların, Çanakkale’de TROYA Çevre Derneği ve çevresinde 2012 yılı itibari ile tartışıldığı görülmektedir. 2013 yılında Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü ve Enerji Bakanlığından ekiplerin, Almanya, Danimarka ve Kanada’ya yaptıkları teknik ziyaretler ile gündeme gelmiş olan enerji kooperatifçiliği, ilk kooperatifin Denizli Tavas’ta 2015 yılında kurulması ile hayata geçmiştir. Yıllar içinde artan bir ivme ile 2021 yılında 24 farklı ilde kurulmuş yenilenebilir enerji kooperatifi sayısı 45 adete ulaşmıştır.

2019 yılının Mayıs ayında lisanssız elektrik yönetmeliğinde yapılan bir değişiklik ile enerji kooperatiflerinde arazi üzerine güneş enerjisi santrali yapımı ve bu santralden şebekeye elektrik satılmasına son verilmiştir. Kooperatifler sadece kendi ortaklarının sözleşme gücü ile sınırlı olmak koşulu ile öz tüketimleri için tesis kurabileceklerdir. Bu değişikliğe göre kooperatifler sadece çatılarına ve/ya cepheye kurulum yapma imkânına sahip olabileceklerdir. Bu karar, ortakları farklı adreslerde oturan enerji kooperatifler için büyük bir çatı arayışına itmiştir. Büyük bir çatı sadece sanayi veya büyük işletmelerde olduğu için bu süreç olumlu sonuçlanmamıştır. Kooperatiflerin birçoğu ne yazık ki beklemeye karar vermiş, motivasyonu düşmüş hatta kapatma kararı alanlar olmuştur. Aynı dönemde bir durgunluk dönemine giren enerji kooperatifleri, yapılan birçok görüşme sonrasında olumlu bir şekilde değişiklik ile Mayıs 2021 tarihinde yapılan yönetmelik değişikliği ile karşılaşmışlardır. Bu değişiklik, enerji kooperatiflerine yine arazi kullanımına imkân sağlamıştır. Sürecin hareketlendiğini, yeni kooperatif girişimlerinin hazırlık yaptığını görmekteyiz.

Bugün bu kooperatiflerin en büyüğü Kayseri ilinde bulunan Mobilyacılar Küçük Sanayi Sitesinde kurulan Kayseri Mobilyacılar Enerji Kooperatifi’dir. 200 ortağı ve kurulu 5 MWp kapasiteli çatı güneş enerjisi santraline sahiptir. KOBİ’lerin bir araya gelerek kurdukları bu model çok olumlu sonuçlar yaratmış ve birçok sanayi sitesi veya organize sanayi bölgesine de ilham vermiştir.

Konut aboneliği olan ortakların bir araya gelerek kurdukları Çorum ve Altınoluk Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri ise Çorum’da 2018 yılında üretime başlamışlardır. Toplamda 180 ortak ve 1,2 MWp gücünde iki güneş enerjisi santraline sahip bu kooperatifler de yeni kooperatiflerin kurulmasına olumlu örnek olmuşlardır.

Ülkemizdeki yenilenebilir enerji kooperatiflerinin en başarılı örneklerinden biri Çorum’da kurulu Altınoluk Yenilenebilir Enerji Kooperatifidir. 2017 yılında kurulan Sınırlı Sorumlu Altınoluk Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifi güneş enerjisi ile elektrik üreten 600 kW’lık bir tesise sahiptir. Tesis 2019 yılında faaliyete geçmiştir. Tesisin toplam maliyeti 2 milyon 200 TL (600.000 USD) olup yatırımın yüzde 55’i TKDK’dan (Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu) hibe olarak alınmıştır. Kalan kısım kooperatif ortakları tarafından sağlanmıştır. Kooperatifin 65 ortağı vardır ve bu ortaklara ait 95 abonelik tüketim birleştirme yöntemi ile kooperatif çatısı altında birleştirilmiştir. Aboneliklerin toplam sözleşme gücü 600 kW’dır. Bu kooperatif 2020 yılında toplam 1.100.000 kWh elektrik üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin %25’i ortaklar tarafından tüketilmiş ve mahsuplaşma yapılmış, kalan kısım aktif enerji bedelinden şebekeye satılmıştır. Elde edilen yaklaşık 500.000 TL gelir kooperatif ortaklarına hisseleri oranında dağıtılmıştır. Burada da görüldüğü gibi enerji kooperatifleri, başlangıç yatırımı oldukça yüksek bir iş modelidir.

10 Mayıs 2019’da, Lisanssız YEKA (Yenilenebilir Enerji Kaynakları) üretim tesislerinde kurulu güç üst sınırı 1 megavattan 5 megavata yükseltildi. Yenilenebilir enerji kaynaklarına (YEKA) dayalı üretim tesislerinde lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacak kurulu güç üst sınırı 1 MW’tan 5 MW’a çıkarıltıldı.

Bu sistemde birçok çiftçi bir araya gelerek enerji kooperatifçiliğine girebilir. İlk yatırımın 5 -7 yıl gibi bir sürede geri dönüşünden sonra ekonomik ömrü 20 yıl olarak kabul edilen GES Enerjisinden tüketici için 13 yıl sabit ve basit işletme giderleri dışında bir bedel ödemeksizin elektrik kullanabilme şansı mevcuttur. Projenin getirisi sadece bununla da sınırlı değildir.

PANCAR ÇİFTÇİSİ NASIL VE NE ŞEKİLDE BİR ENERJİ KOOPERATİFİ KURABİLİR

Kooperatifleri diğer şirket modellerinden ayıran nokta, sahip olduğu “TOPLUMSAL SORUMLULUK İLKESİ”dir.

 Bu ilke kooperatiflerin enerji sektörünün içinde yer almasında önemli bir etkendir.

 Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifleri: ­

1- Tüketimi birleştirme yoluyla, ­

2- Aynı dağıtım bölgesi içinde,

3- Ortak bağlantı noktası şartı aranmaksızın,

4- En az (7) aynı tür abone tarafından kurularak ve ortak sayısı ile paralel olarak,

­5- Üyelerin sözleşme güçleri toplamı kadar elektrik üretimi yapabilecektir

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

-5346 SAYILI YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ AMAÇLI KULLANIMINA İLİŞKİN KANUN

-LİSANSSIZ ENERJİ ÜRETİM YÖNETMELİĞİ

-ETKB İSTATİSTİK VERİLER

-YENİLENEBİLİR ENERJİ ÜRETİM KOOPERATİFİ ANASÖZLEŞMESİ

-CANİP SEVİNÇ’İN GES ÇALIŞMA NOTLARI