BOR’UN ŞEKER PANCARI TARIMINDA KULLANILMASI

Canip SEVİNÇ

Mak.ve End. Yük. Müh.-Ekonomist

TSFAŞ Eski Başuzman

 

Dünyada 230’un üzerinde farklı minerali bulunan bor elementi, gün geçtikçe, metalürji ve malzeme bilimi geliştikçe enerjiden metalürjiye, nükleerden sağlık sektörüne, yalıtımdan ve nihayet de tarıma nerede ise mineral sayısı kadar farklı alanlarda öne çıkan anahtar bir maden olma konumuna gelmiştir.

Ülkemiz maden cevherleri içerisinde Bor ülkemizde dünyadaki en büyük maden rezervi durumundadır. Dünyadaki rezervin %73’ünün ülkemizde bulunması önemli bir milli kaynak ve avantajımızdır. Borun endüstrileşen Tinkal adı verilen minerali Eskişehir KIRKA’da ve Kolemanit isimli bor minerali de Kütahya EMET ve Balıkesir BİGADİÇ ve Bursa KESTELEK’te bulunmaktadır.

2023 yılı dünya bor üretim kapasitesinin 5,7 milyon ton olduğu ve ülke bazında Eti Maden’in (Türkiye) üretimde %48 payla ilk sırada, ana rakibin (ABD) %21 payla ve diğerlerinin de %31 payla takip ettiği görülmektedir

Bor ürünlerinin ülkemiz de; Sektörel olarak dağılımının ise %50 payla cam (borosilikat camlar, cam yünü, cam elyafı, TFT-LCD), son yıllarda %16 payla tarım, %13 payla seramik-frit, %2 payla deterjan-temizlik sektörlerinde olduğu öngörülmektedir

Bor üretimimizde tarımdaki bu kullanım oranı daha da arttırılabilir. Çünkü borun tarımda kullanımı önemli verim artışları sağlayabilmektedir. Özellikle tarımsal ürünlerin fiyat artışlarında son yıllarda ülkemiz dünya liderliğine doğru bir sürece ilerlemiştir. Bu noktada bor tarımda üretim ve verim artışı açısından kritik bir önemede girmiştir.

Ancak tarım kesiminde henüz bu uyanmanın görülmediği düşünülmektedir.

Yerli ve milli bir kaynak olan ve kimyasal gübreler gibi olumsuz yan etkilerinden bahsedilmeyecek bu doğal ürüne izlediğim kadarı ile henüz gereken önemin verilmemiş olduğu da gözlenmektedir.

2004 yılında A. Ü. Zıraat Fakültesi’nce yayınlanan bir makalede kök bitkilerimizden kırmızı pancarda kök uçlarında” kalp”, sarı şalgamda “kahverengi kalp” olarak bilinen bor eksikliği hastalığı verimsizliğe sebep olduğunu açıklamaktadır. Kalp çürümesi şeker pancarında da hem kökte hem de gövdede meydana geldiğinde bunlardan dolayı da verimde azalma görülür tespitleri yapılmıştır.

Hollanda da bor yetersizliği olan toprakların yalnızca nitrojen ile gübrelenmesi sonucunda "kalp çürümesi”nde bir artış olduğu da gözlenmiştir. Bor elementi olmadan nitrojenin gübre olarak kullanılması kalp çürümesi olayını %2'den %10.5’e çıkarmıştır denilmektedir.

Makalede bir başka ülke için de şu örnek verilmektedir. Kireçli amonyum nitrat veya %0,05 gibi oranla bor elementi içeren Şili’de; Nitratdan başka ilave boraksın topraklara uygulanması kalp çürümesini ortadan kaldırmıştır. Dahası bor elementinin verilmesi ile şekerde artış görülmüştür.

Eti Maden bor ve bor ürünlerinin tarım alanlarında kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla yürüttüğü Ar- Ge projeleri sonucunda Etidot-67 ürününü geliştirmiştir.  Sektöründe uzmanlaşmış profesyoneller tarafından 2010 yılında geliştirilen ve %20.8 oranında bor içeren ticari adı ile Etidot-67, Türkiye ve dünyadaki tarım alanlarından alınan verimi, toprak kalitesini ve bitkilerin gelişimini olumlu olarak etkilemekte olduğu ETİMADEN’ce açıklanmaktadır. Bandırmadaki Boraks ve borik asit fabrikalarında üretilen bu ürünlerin kimyasal reaksiyonundan üretilerek önemli bir bitki besin maddesi olarak piyasaya sürülen Etidot-67, %67 oranında boroksit içermektedir.

Etidot-67 katı olarak toprağa ve püskürtme yöntemiyle sıvı olarak yaprak uygulamalarında kullanılmaktadır. Aynı zamanda böcek ilacı ve ahşap malzemeleri mantar gibi zararlı organizmalardan korumak amacıyla da tercih edilmektedir. Bol ve sağlıklı çiçeklenmeye yardımcı olan borlu tarım ürünü Etidot-67 suda hızlıca çözünmesiyle birlikte kolaylıkla kullanılabilmekte olduğu ifade edilmektedir.

Literatürü taradığımızda borlu gübre olarak bilinen Boraks Dehidrat ve Borik Asit uygulamasının ilk dönem uygulama alanlarından birinin Erzurum Şeker Fabrikası şeker pancarı üretim tarlaları olduğuna ilişkin bilgilere rastlanmaktadır. Ancak bu ürün nihai deneme sonuçlarının değerlendirilmesi ile geliştirilmiş borlu gübreden önemli farklılıkları olan nihai bir yeni patent üründür.

Bu yeni ürünün şeker pancarı tarımında şu şekilde kullanılması tavsiye edilmektedir. Şeker Pancarı için birinci uygulama ekimden hemen önce 500 gram/dekar dozda uygulanır. Bitki 10-15 cm boya ulaştığında 300 gram/dekar dozda ikinci uygulama yapılır.

Ürün farklı sebze ve meyve grupları ve tarla bitkileri içinde farklı şekillerde uygulanmaktadır. Satıcı bu konuda geniş bir aydınlatma ve güvenlik klavuzu vermektedir.

Ayrıca, Yüksek dozajlarda bor gübresinin suda eritilmesiyle bor bileşikleri herbisit, algisit, ve diğer pestisitler (zararlı ot öldürücüler) olarak kullanılır.

20 kg.’lık paketler halinde satışa sunulan Etidot-67 borlu gübre ürünü 1500 TL/Paket gibi bir fiyattan satılmaktadır. Bu ürünü satınalan bütün tüketicilerin bu ürünü yurt içi pazarda tüketecekleri ve hiçbir şekilde ihraç etmeyeceklerini taahhüt ettikleri kabul edilir.

KAYNAKLAR

1-ETİMADEN Yayınları

2-Bor Bileşikleri ve Tarımda Kullanımı

 Ayten DEMİRTAŞ, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü

3-2023 Yılı Bor Sektörü Raporu

Canip SEVİNÇ

Okunma Sayısı: 13